Wałbrzych

Liczący ponad 100 tys. mieszkańców Wałbrzych, to jedno z największych miast w województwie dolnośląskim, które pod względem powierzchni należy do miast rozległych wytyczając swoje granice wokół śródgórskiej Kotliny Wałbrzyskiej oraz okolicznych wzniesień. Z geograficznego punktu widzenia miasto położone jest w centralnej części Sudetów Środkowych na terenie Gór Wałbrzyskich i Pogórza Wałbrzyskiego.

Najwyżej położonym punktem miasta jest wierzchołek Borowej (853 m n.p.m.), będący również najwyższym wzniesieniem Gór Wałbrzyskich. Przez miasto przepływa rzeka Pełcznica. Charakterystyczne ukształtowanie terenu wokół miasta sprawia, że panują tutaj specyficzne warunki klimatyczne, które należą do gatunków oceanicznych. Objawia się to szczególnie w dużych wahaniach temperatur i ciśnienia pomiędzy dniem a nocą oraz sporą ilością dni deszczowych.

Po raz pierwszy na kartach historii Wałbrzych pojawia się w 1305 roku w dokumentach biskupa wrocławskiego. W kolejnych latach osada, określana jako Waldenburg (Waldenberc) należała do zamku Nowy Dwór i wchodziła w skład księstwa świdnicko–jaworskiego. Jak podają przekazy książę Bolko II nadał w 1366 roku tutejszym poddanym prawa górnicze (rudy srebra i ołowiu), co miało być początkiem górniczej historii miasta. Po raz pierwszy informacja o kopalni węgla w okolicy pochodzi jednak z 1561 roku i dotyczy kopalni na Białym Kamieniu. Zanim jednak górnictwo stało się główną gałęzią przemysłu w okolicy, Wałbrzych stanowił znaczący ośrodek produkcji i handlu płótnem lnianym. Na początku XV wieku osada należała do rodziny Schoff i pomiędzy rokiem 1400-1426 otrzymała prawa miejskie. Przez stulecia było to pozbawione murów obronnych małe miasto, stanowiące zaplecze gospodarcze dla zamku Nowy Dwór, gdzie urzędowali właściciele majątku. Ze względu na swój drugorzędny charakter Wałbrzych często przechodził z rąk do rąk, będąc własnością różnych śląskich rodów. Najdłużej Wałbrzych pozostawał w majątku rodziny Czettritzów, którzy po pożarze zamku Nowy Dwór przenieśli się do miasta, gdzie wybudowali nową rezydencję. Wojna trzydziestoletnia i następujące po niej kataklizmy na długi czas wstrzymały rozwój w mieście. W 1738 roku Abraham von Czettritz sprzedał miasto hrabiemu Rzeszy Konradowi Ernstowi Maximilianowi von Hochbergowi z Książa, który przyłączył je do swoich rozległych posiadłości. Po wojnach napoleońskich miasto uzyskało własny samorząd, stając się tym samym niezależną jednostką. W XIX wieku miasto przeszło wzmożony proces industrializacji, m.in. powstały: fabryka porcelany, odlewnia żelaza oraz kolejne kopalnie węgla kamiennego i koksownie. W przeciągu kilkunastu lat Wałbrzych kilkukrotnie podwoił liczbę swoich mieszkańców i stał się głównym ośrodkiem przemysłu górniczego na Dolnym Śląsku. Doprowadzenie linii kolejowej ze Świebodzic w 1853 roku i późniejsze przedłużenie jej do Jeleniej Góry i Saksonii wpłynęło na zwiększenie rynków zbytu węgla. Położone w oddaleniu od głównych frontów miasto nie ucierpiało podczas działań wojennych i już po 1945 roku kontynuowano tu prace przemysłowe. Szybko rozwijające się miasto uzyskało w 1975 roku status województwa, stając się drugim pod względem liczby mieszkańców miastem Dolnego Śląska (na przełomie lat 80. i 90. Wałbrzych liczył 140 tys. mieszkańców). W czasach największego wydobycia w mieście funkcjonowały trzy kopalnie: Thorez (Julia), Wałbrzych i Victoria, w skład których wchodziły zakłady koksownicze i inne zakłady przetwórcze. W wyniku restrukturyzacji w latach 90 eksploatacja węgla kamiennego w rejonie Wałbrzycha została wstrzymana. Ostatni wózek z kopalni Julia opuścił kopalnię w 1996 roku. W tym też roku miasto przestało być stolicą województwa, stając się od 1 stycznia 1999 roku częścią województwa dolnośląskiego. Tradycyjny przemysł zastąpiono fabryką Toyoty i wielkim centrum motoryzacyjnym. Zakłady tej branży zlokalizowano w strefie ekonomicznej zaliczanej do najlepszych lokalizacji inwestycyjnych na świecie. Ostatnie lata to okres intensywnej modernizacji całego Wałbrzycha praktycznie we wszystkich dziedzinach życia. Symbolem spektakularnej metamorfozy jest budowa obwodnicy, największej powojennej inwestycji w Wałbrzychu.

Dawny, przemysłowy stereotyp Wałbrzycha wypiera nowoczesne, sprawnie funkcjonujące miasto, wspaniałe zabytki, kultura i rekreacja. Wałbrzych to dwa teatry i filharmonia. 50 kilometrów malowniczych szlaków turystycznych. 170 kilometrów tras rowerowych dla miłośników rekreacji i kolarzy górskich ścigających się na zawodach najwyższej rangi. Wreszcie długa tradycja uprawiania jazdy konnej i znakomite warunki dla off roadu.

Autor: Katarzyna Matuła